ΑΡΘΡΑΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ

08.06.2010

Κίμων Χατζημπίρος: Πολιτών ή λαού;

Το αξιοσημείωτο πολιτικό ξέσπασμα μιας κοινωνίας που άγγιζε πάτο ανέβασε στην κορυφή τον Γ. Παπανδρέου, ο οποίος, αφού άντεξε σε χρόνιες επιθέσεις, πέτυχε μια θριαμβευτική προσωπική νίκη.

Οι ριζοσπαστικές απόψεις του έφεραν στην εξουσία ως επί το πλείστον μια παρέα άγνωστων, νέων και ενθουσιωδών ανθρώπων, χωρίς πείρα και μηχανισμούς. Δεν έχει κλείσει ωστόσο τρεις μήνες η νέα διακυβέρνηση και οι αναγκαίες λύσεις φοβίζουν περισσότερο από τα προβλήματα.

Η σημερινή κυβέρνηση άνοιξε ζητήματα που καρκινοβατούσαν επί χρόνια: σπατάλη και φοροδιαφυγή, εκλογικός νόμος χωρίς σταυρό, εξορθολογισμός αρμοδιοτήτων των υπουργείων, αιρετή περιφερειακή αυτοδιοίκηση με κατάργηση του δεύτερου βαθμού και συνένωση δήμων, έναρξη περιβαλλοντικής πολιτικής, διαφανείς δημόσιες διαδικασίες, κοινωνική και πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών, αντιμετώπιση της ανασφάλειας στις πόλεις με συνετή ενεργοποίηση της κρατικής ισχύος. Αν ολοκληρωθούν έστω μερικά από αυτά, θα επαληθευθεί η πρόβλεψη του πρόωρα χαμένου Νικήτα Λιοναράκη, θιασώτη της κοινωνίας των πολιτών, ότι «ο Παπανδρέου θα είναι καλύτερος πρωθυπουργός απ' ό,τι αρχηγός της αντιπολίτευσης».

Είναι όμως εφικτός ο οικονομικός εξορθολογισμός και ένας ριζοσπαστικός πολιτικοκοινωνικός εκσυγχρονισμός όταν ευρέα λαϊκά στρώματα παραμένουν πεισματικά προσκολλημένα σε παραδοσιακές νοοτροπίες; Ηδη, το «βαθύ ΠΑΣΟΚ» δυσανασχετεί για τον τρόπο νομής της κρατικής εξουσίας και αρνείται αυστηρά μέτρα μείωσης του δημόσιου χρέους. Από την άλλη, ο λαϊκός συντηρητισμός παίρνει τα πάνω του με την αναρρίχηση του Αντ. Σαμαρά στην αρχηγία. Ξεθαρρεύουν απόψεις ξενόφοβες, εθνοκεντρικές, ελληνοχριστιανικές. Μια σύγκλιση αριστερόστροφων και δεξιόστροφων πατροπαράδοτων αντιλήψεων παραπέμπει στην «τεχνητή ενοποίηση του λαού στη βάση ενός θρησκευτικού ανορθολογισμού» (Τάκης Φωτόπουλος). Ο συνήθης μέσος άνθρωπος δεν δέχεται να στριμωχτεί σε αυστηρά λογικά πλαίσια, προβάλλει θεωρίες συνωμοσίας, απορεί «πού είναι το κράτος;», είναι πεπεισμένος ότι οι ξένοι αποτελούν απειλή. Παράλληλα, βέβαια, γνωρίζει και αποδέχεται την κλοπή του Δημοσίου, την αναξιοκρατία, την απάνθρωπη εκμετάλλευση μεταναστών, τις πρόωρες συντάξεις-μαϊμούδες, την απάτη «βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων». «Ο λαός είναι λαϊκιστής... θεωρεί ότι τα θετικά τα κάναμε εμείς, αλλά για τα αρνητικά φταίνε οι άλλοι, ...δεν αναγνωρίζει τις ευθύνες του, ...προβάλλει την "ιδιαιτερότητα" και, τελικά, την ανωτερότητα της φυλής», κατά τον Νίκο Δήμου.

Ο σημερινός πρωθυπουργός απευθύνεται και βασίζεται στον ενεργό πολίτη. Ωστόσο, πόσο δέχεται ο λαός τη λογική, αυτό που απαξιωτικά ονομάζεται από πολλούς «δυτικός ορθολογισμός»; Και όμως, αυτό αποτέλεσε τη βάση της έννοιας του πολίτη, συνδεδεμένης με τη δημοκρατία, την ισονομία και την ισηγορία, όπως εμφανίστηκε στην Αρχαία Ελλάδα και αποτέλεσε στοιχείο παγκόσμιου πολιτισμού. Στη μοντέρνα, μετά το Διαφωτισμό εποχή, θεμέλιο για την ελευθερία της σκέψης και τη διαμόρφωση κοινωνίας πολιτών είναι ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους, διότι πηγή νομιμότητας έγινε η κοινωνία και ο θεός έχει απορριφθεί ως ανώτατη αρχή της αλήθειας και του δικαίου, έγραφε ο Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος. Ομως, η κριτική σκέψη του Διαφωτισμού, η οποία δεν αναπτύσσεται χωρίς διανοητική άσκηση και μόχθο, απορρίπτεται από ένα ρομαντισμό που επαγγέλλεται επιστροφή στο αρχικό και το πηγαίο, σε μια διαμάχη που διαρκεί τουλάχιστον δύο αιώνες, μας θυμίζει ο Γιώργος Γιαννουλόπουλος. Στον τόπο μας δεν έχει παύσει η υπονόμευση της μοντέρνας νομιμότητας, αυτής που παράγεται με λογικούς κανόνες από την ανώνυμη ανοιχτή κοινωνία των πολιτών. Η λαϊκή κουλτούρα τείνει να δικαιώνει πηγαίες παρορμητικές συμπεριφορές και ο βαλκάνιος κοινοτισμός (οικογένεια, χωριό, συντεχνία...) τείνει να υπερισχύει του συστήματος της πολιτείας. Η κορυφαία μεταρρύθμιση, ο χωρισμός Εκκλησίας και Πολιτείας, παραμένει ζητούμενο, η μείξη παιδείας και θρησκευμάτων συνεχίζεται, τα αποκαλούμενα «εθνικά θέματα» βαλτώνουν σε θολά νερά συναισθηματισμού, ο πολιτιστικός μας εκσυγχρονισμός καθυστερεί.