ΑΡΘΡΑΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ
17.06.2009
Κίμων Χατζημπίρος: Κόμματα μη εξουσίας;
Η κοινωνική διαμαρτυρία αποτελεί αντικείμενο των μη κυβερνητικών οργανώσεων, ενώ ρόλος των κομμάτων είναι η διεκδίκηση και διαχείριση της πολιτικής εξουσίας, μέσω κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Μπορούν να είναι τουλάχιστον δύο για να εναλλάσσονται στην κυβέρνηση ή περισσότερα αν αποδέχονται να συμπράττουν με αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.
Όταν η διάθεση συναίνεσης μεταξύ των κομμάτων απουσιάζει, ο δικομματισμός είναι φυσιολογικό φαινόμενο. Για να γίνει τρικομματισμός ή τετρακομματισμός, χρειάζονται εταίροι που θα συμφωνήσουν σε κοινό πρόγραμμα και θα επικρατήσουν αριθμητικά. Οι καταγγελίες κομμάτων κατά του δικομματισμού, αν δεν συνοδεύονται από ρεαλιστικές προτάσεις διακυβέρνησης, συνιστούν άγονη γκρίνια.
Το πλήθος των βασικών σχεδίων για την κοινωνία είναι μικρό, άρα ο αριθμός των κομμάτων δεν έχει νόημα να είναι μεγάλος. Συνήθως ένας κορμός προτάσεων είναι κοινός, π.χ. κοινοβουλευτική δημοκρατία, λειτουργία αγοράς, αναδιανομή πλούτου από το κράτος, αλλά σημασία έχουν οι αναλογίες του ιδεολογικού μείγματος. Ρεπουμπλικανικά, χριστιανοδημοκρατικά, φιλελεύθερα, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα μοιάζουν στο βασικό σχέδιο, διαφέρουν όμως σημαντικά, π.χ. ως προς την έκταση της κοινωνικής αλληλεγγύης που προτείνουν. Τις τελευταίες δεκαετίες, η μόνη καινούργια ιδεολογική πρόταση εκφράστηκε από τους Πράσινους, ενώ σταδιακά εξαφανίζεται η κομμουνιστική.
Η ελληνική πολιτική πραγματικότητα, όπως σε κάθε ανεπτυγμένη χώρα, συνδέεται με τα παραπάνω. Στις πρόσφατες εκλογές, η απογοήτευση των ψηφοφόρων έδωσε συνολικά ψηλό ποσοστό σε πολλά μικρά κόμματα, χωρίς ουσιαστικό αντίκρυσμα. Εκτός από τους αδύναμους εκπροσώπους των άκρων του πολιτικού φάσματος, τα υπόλοιπα δεν είχαν προτάσεις εξουσίας ούτε επαρκείς ιδεολογικές διαφοροποιήσεις. Ειδική περίπτωση το ΚΚΕ, ανθεκτικό κατάλοιπο ενός ιστορικού παρελθόντος, με μονοκομματική πρόταση εξουσίας. Κόμματα όμως τα οποία έθεσαν προβλήματα υπαρκτά στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες, όπως το ΛΑΟΣ και οι Πράσινοι, εμφάνισαν δυναμική ανόδου.
Η πρώτη αξιόλογη εκλογική εμφάνιση πράσινου κόμματος στην Ελλάδα αντανακλά την ύπαρξη μιας διακριτής ιδεολογίας που βρήκε κοινωνική απήχηση. Οι Πράσινοι έχουν αναδειχτεί σε αξιοσημείωτη νέα δύναμη πολιτικής εξουσίας στον ανεπτυγμένο κόσμο. Βέβαια, η επιτυχία έφθασε με την φυσιολογική καθυστέρηση δύο ή τριών δεκαετιών η οποία χαρακτηρίζει τις κοινωνικές διεργασίες στην Ελλάδα σε σχέση με προηγμένες βιομηχανικές χώρες. Η μονιμοποίηση των Πράσινων στο πολιτικό στερέωμα θα εξαρτηθεί από το αν θα διατυπώσουν ρεαλιστικές προτάσεις. Κινδυνεύουν επίσης να υποστούν σκληρό ανταγωνισμό από άλλα κόμματα που θα προτάξουν ένα πρακτικό περιβαλλοντικό προβληματισμό.
Ο ΣΥΡΙΖΑ τελικά έγινε ΠΛΗΝ-ΡΙΖΑ (Ελευθεροτυπία, 31/12/2004). Παρά την εφήμερη τσίπρεια άνοιξη, ένα κομματικό σχήμα χωρίς πρόταση εξουσίας, με αντικαπιταλιστικό-αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό στα πρότυπα της Πρωτοβουλίας της Γένοβας, δεν θα μακροημέρευε ούτε σε χώρες με ακροαριστερή πολιτική παράδοση. Στην Ελλάδα, μοιραία θα χάσει στον ανταγωνισμό με τον αυθεντικό ορθόδοξο αριστερό χώρο, όπου η ιστορία και το δόγμα συντηρούν ακόμα αισθήσεις ανατροπής. Η πολιτική επιβίωση του ΣΥΝ κρίθηκε όταν, παρόλο που κράτησε κάποιες προωθημένες ιδέες, εγκατέλειψε τον φιλοευρωπαϊσμό και τα οικολογικά θέματα, δηλαδή αυτά που η κοινωνία αναγνώριζε ως σπουδαίο διακριτικό του στοιχείο. Έχασε την μοναδική ευκαιρία έγκαιρης μετεξέλιξης σε πράσινο κόμμα, με αξιοποίηση της ιστορίας και της οργανωτικής δομής του.
Η προώθηση ολοκληρωμένων λύσεων στα σύγχρονα προβλήματα απαιτεί ικανά κόμματα. Το πολιτικό σύστημα θα βελτιωνόταν αν αξιόλογες δυνάμεις από ανεξάρτητους χώρους ή κόμματα χωρίς κυβερνητική προοπτική μπορούσαν να ενταχθούν στα συγγενέστερα κόμματα εξουσίας. Αυστηρή προϋπόθεση θα ήταν η εσωκομματική δημοκρατία και η δυνατότητα λειτουργίας οργανωμένων τάσεων. Γύρω από τον κύριο ιδεολογικό άξονα των κομμάτων, θα ήταν γόνιμη η καλλιέργεια αποχρώσεων ή καινοτόμων ιδεών. Παραδείγματα είναι ο αντιεθνικισμός, η εξωθρησκευτικότητα ή ο φιλελευθερισμός, που σήμερα δεν συγκαταλέγονται στις επιλογές κάποιου κόμματος εξουσίας.
Το πλήθος των βασικών σχεδίων για την κοινωνία είναι μικρό, άρα ο αριθμός των κομμάτων δεν έχει νόημα να είναι μεγάλος. Συνήθως ένας κορμός προτάσεων είναι κοινός, π.χ. κοινοβουλευτική δημοκρατία, λειτουργία αγοράς, αναδιανομή πλούτου από το κράτος, αλλά σημασία έχουν οι αναλογίες του ιδεολογικού μείγματος. Ρεπουμπλικανικά, χριστιανοδημοκρατικά, φιλελεύθερα, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα μοιάζουν στο βασικό σχέδιο, διαφέρουν όμως σημαντικά, π.χ. ως προς την έκταση της κοινωνικής αλληλεγγύης που προτείνουν. Τις τελευταίες δεκαετίες, η μόνη καινούργια ιδεολογική πρόταση εκφράστηκε από τους Πράσινους, ενώ σταδιακά εξαφανίζεται η κομμουνιστική.
Η ελληνική πολιτική πραγματικότητα, όπως σε κάθε ανεπτυγμένη χώρα, συνδέεται με τα παραπάνω. Στις πρόσφατες εκλογές, η απογοήτευση των ψηφοφόρων έδωσε συνολικά ψηλό ποσοστό σε πολλά μικρά κόμματα, χωρίς ουσιαστικό αντίκρυσμα. Εκτός από τους αδύναμους εκπροσώπους των άκρων του πολιτικού φάσματος, τα υπόλοιπα δεν είχαν προτάσεις εξουσίας ούτε επαρκείς ιδεολογικές διαφοροποιήσεις. Ειδική περίπτωση το ΚΚΕ, ανθεκτικό κατάλοιπο ενός ιστορικού παρελθόντος, με μονοκομματική πρόταση εξουσίας. Κόμματα όμως τα οποία έθεσαν προβλήματα υπαρκτά στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες, όπως το ΛΑΟΣ και οι Πράσινοι, εμφάνισαν δυναμική ανόδου.
Η πρώτη αξιόλογη εκλογική εμφάνιση πράσινου κόμματος στην Ελλάδα αντανακλά την ύπαρξη μιας διακριτής ιδεολογίας που βρήκε κοινωνική απήχηση. Οι Πράσινοι έχουν αναδειχτεί σε αξιοσημείωτη νέα δύναμη πολιτικής εξουσίας στον ανεπτυγμένο κόσμο. Βέβαια, η επιτυχία έφθασε με την φυσιολογική καθυστέρηση δύο ή τριών δεκαετιών η οποία χαρακτηρίζει τις κοινωνικές διεργασίες στην Ελλάδα σε σχέση με προηγμένες βιομηχανικές χώρες. Η μονιμοποίηση των Πράσινων στο πολιτικό στερέωμα θα εξαρτηθεί από το αν θα διατυπώσουν ρεαλιστικές προτάσεις. Κινδυνεύουν επίσης να υποστούν σκληρό ανταγωνισμό από άλλα κόμματα που θα προτάξουν ένα πρακτικό περιβαλλοντικό προβληματισμό.
Ο ΣΥΡΙΖΑ τελικά έγινε ΠΛΗΝ-ΡΙΖΑ (Ελευθεροτυπία, 31/12/2004). Παρά την εφήμερη τσίπρεια άνοιξη, ένα κομματικό σχήμα χωρίς πρόταση εξουσίας, με αντικαπιταλιστικό-αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό στα πρότυπα της Πρωτοβουλίας της Γένοβας, δεν θα μακροημέρευε ούτε σε χώρες με ακροαριστερή πολιτική παράδοση. Στην Ελλάδα, μοιραία θα χάσει στον ανταγωνισμό με τον αυθεντικό ορθόδοξο αριστερό χώρο, όπου η ιστορία και το δόγμα συντηρούν ακόμα αισθήσεις ανατροπής. Η πολιτική επιβίωση του ΣΥΝ κρίθηκε όταν, παρόλο που κράτησε κάποιες προωθημένες ιδέες, εγκατέλειψε τον φιλοευρωπαϊσμό και τα οικολογικά θέματα, δηλαδή αυτά που η κοινωνία αναγνώριζε ως σπουδαίο διακριτικό του στοιχείο. Έχασε την μοναδική ευκαιρία έγκαιρης μετεξέλιξης σε πράσινο κόμμα, με αξιοποίηση της ιστορίας και της οργανωτικής δομής του.
Η προώθηση ολοκληρωμένων λύσεων στα σύγχρονα προβλήματα απαιτεί ικανά κόμματα. Το πολιτικό σύστημα θα βελτιωνόταν αν αξιόλογες δυνάμεις από ανεξάρτητους χώρους ή κόμματα χωρίς κυβερνητική προοπτική μπορούσαν να ενταχθούν στα συγγενέστερα κόμματα εξουσίας. Αυστηρή προϋπόθεση θα ήταν η εσωκομματική δημοκρατία και η δυνατότητα λειτουργίας οργανωμένων τάσεων. Γύρω από τον κύριο ιδεολογικό άξονα των κομμάτων, θα ήταν γόνιμη η καλλιέργεια αποχρώσεων ή καινοτόμων ιδεών. Παραδείγματα είναι ο αντιεθνικισμός, η εξωθρησκευτικότητα ή ο φιλελευθερισμός, που σήμερα δεν συγκαταλέγονται στις επιλογές κάποιου κόμματος εξουσίας.
Κίμων Χατζημπίρος – Ελευθεροτυπία 17 Ιουνίου 2009